ພືດພັນໃນອຸທິຍານແຫ່ງຊາດ ຫີນໜາມໜໍ່
ອຸທິຍານແຫ່ງຊາດ ຫີນໜາມໜໍ່ ແລະ ອຸທິຍານແຫ່ງຊາດ ຟອງຫຍາ-ແກບາງໃນປະເທດຫວຽດນາມລວມກັນ ເປັນພື້ນທີ່ອະນຸລັກຂະໜາດກວ້າງໃຫຍ່ແຫ່ງໜຶ່ງຂອງສາຍພູຫຼວງ ພ້ອມດ້ວຍລະບົບນິເວດ ແລະ ແຫຼ່ງຖິ່ນທີ່ຢູ່ອາໄສທໍາມະຊາດທີ່ຫຼາກຫຼາຍ ລວມທັງລະບົບນິເວດເທິງພູຫີນປູນແຫ້ງແລ້ງ, ລະບົບນິເວດປ່າປະສົມຜັດໃບ ແລະ ປ່າດົງດິບ, ລະບົບນິເວດປ່າໄມ້ພື້ນທີ່ສູງ ແລະ ປ່າໄມ້ໃບເຂັມທີ່ຫາຍາກ. ນອກຈາກນັ້ນ ກໍຍັງເປັນບ່ອນຢູ່ອາໄສໃຫ້ກັບຊະນິດພັນພືດສະເພາະຖິ່ນຈຳນວນຫຼວງຫຼາຍ ລວມທັງຊະນິດພັນພືດທີ່ມີທໍ່ລໍາລຽງຫຼາຍກວ່າ 2,700 ຊະນິດ ເຊິ່ງສ່ວນຫຼາຍເປັນຊະນິດພັນໃກ້ສູນພັນທີ່ຫາຍາກ ແລະ ອາດເປັນຊະນິດພັນສະເພາະຖິ່ນພາກກາງຂອງປະເທດລາວ ແລະ ຫວຽດນາມເທົ່ານັ້ນ. ອຸທິຍານທັງສອງແຫ່ງນີ້ ເປັນພື້ນທີ່ດີທີ່ສຸດແຫ່ງໜຶ່ງຂອງໂລກສໍາລັບການຢູ່ລອດຂອງປະຊາກອນພືດພັນທີ່ຫຼາກຫຼາຍເຫຼົ່ານີ້ໃນໄລຍະຍາວ ແລະ ການສໍາຫຼວດເປັນປະຈໍາຈະເຮັດໃຫ້ມີການຄົ້ນພົບຊະນິດພັນໃໝ່ໆທີ່ຍັງບໍ່ຮູ້ຈັກມາກ່ອນ ເຊິ່ງເປັນການ ສະແດງໃຫ້ເຫັນເຖິງຄວາມສໍາຄັນ ແລະ ຄວາມເປັນເອກະລັກສະເພາະຂອງພື້ນທີ່ອີກດ້ວຍ.
ປະຊາຊົນໃນເຂດຊົນນະບົດຂອງປະເທດລາວປະມານ 67% ຂອງປະຊາກອນທັງໝົດ ເພິ່ງພາອາໄສຊັບພະຍາກອນປ່າໄມ້ຈໍານວນຫຼາຍເຂົ້າໃນການດໍາລົງຊີວິດໂດຍອາໄສພືດພັນໃນທໍາມະຊາດຫຼາຍກວ່າ 700 ຊະນິດ ເພື່ອລ້ຽງຊີບ, ໃຊ້ເປັນເຊື້ອໄຟ, ອາຫານ, ຢາປົວພະຍາດ ແລະ ທີ່ພັກອາໄສ. ອຸທິຍານແຫ່ງຊາດ ຫີນໜາມໜໍ່ ມີພື້ນທີ່ປ່າໄມ້ອັນກວ້າງໃຫຍ່ປົກຄຸມປະມານ 94% ເຊິ່ງເຮັດໃຫ້ອຸທິຍານແຫ່ງນີ້ກາຍເປັນຖິ່ນທີ່ຢູ່ໄສທີ່ສໍາຄັນໃຫ້ກັບຊະນິດພັນທີ່ມີປະໂຫຍດ ແລະ ເອກະລັກສະເພາະຖິ່ນຈໍານວນຫຼວງຫຼາຍ. ການປົກປັກຮັກສາຂົງເຂດພື້ນທີ່ລະບົບນິເວດທໍາມະຊາດເຊັ່ນ ອຸທິຍານແຫ່ງຊາດຫີນໜາມໜໍ່ ເຊິ່ງເປັນບ່ອນຢູ່ໃຫ້ກັບລະບົບນິເວດ ແລະ ຊະນິດພັນທີ່ອາໄສຢູ່ ເທິງບົກ ແລະ ນໍ້າທີ່ໃກ້ສູນພັນຂອງໂລກຈໍານວນຫຼາຍ ຈຶ່ງເປັນສິ່ງຈໍາເປັນຫຼາຍສໍາລັບການອະນຸລັກ. ປ່າດົງດິບຢູ່ຕາມພື້ນທີ່ເນີນພູຫີນປູນ ແລະ ຮ່ອມພູໃນອຸທິຍານ ເປັນທິວທັດປ່າທໍາມະຊາດທີ່ໜ້າເບິ່ງໂດຍມີຕົ້ນໄມ້ໃຫ່ຍສູງທີ່ສາມາດເຕີບໃຫຍ່ໄດ້ສູງເຖິງ 40 ແມັດ ແລະ ມີເສັ້ນຜ່ານສູນກາງ 2.5 ແມັດ ເຊິ່ງປ່າໄມ້ເຫຼົ່ານີ້ເປັນບ່ອນຢູ່ອາໄສໃຫ້ກັບຊະນິດພັນພື້ນເມືອງຫຼາຍຊະນິດທີ່ສາມາດພົບເຫັນໄດ້ສະເພາະໃນພື້ນທີ່ບໍລິເວນນີ້ເທົ່ານັ້ນເຊັ່ນ ຕົ້ນໄມ້ຫໍາງົວເປັນຊະນິດພັນໄມ້ທີ່ພົບເຫັນໄດ້ທົ່ວໄປໃນເຂດທ້ອງຖິ່ນ. ປ່າພື້ນທີ່ສູງຕາມເນີນພູຫີນຊາຍໃນເຂດພື້ນທີ່ສາຍພູເຈືອງຕັ້ງຢູ່ທາງທິດເໜືອຂອງອຸທິຍານກໍມີຄວາມໂດດເດັ່ນບໍ່ແຕກຕ່າງກັນ ເຊິ່ງພວກມັນເປັນແຫຼ່ງກໍາເນີດຂອງພືດພັນທີ່ອາໄສສະເພາະໃນພື້ນທີ່ສູງ ແລະ ມີຄວາມຫຼາກຫຼາຍ ນັບຕັ້ງແຕ່ປ່າດົງດິບຕຶບໜາທີ່ບໍລິສຸດໄປຈົນເຖິງປ່າເຕ້ຍຊຸ່ມທີ່ຫາຍາກ ເຊິ່ງຊະນິດພັນເຫຼົ່ານີ້ພົບເຫັນໃນລະດັບຄວາມສູງທີ່ແຕກຕ່າງກັນຢູ່ເທິງພູສູງ ໂດຍບາງຊະນິດສາມາດເຕີບໃຫຍ່ໃນລະດັບຄວາມສູງກວ່າ 1,200 ແມັດຈາກໜ້ານໍ້າທະເລ ລວມທັງພືດສະເພາະຖິ່ນຫຼາຍປະເພດອີກດວ້ຍ. ສະນັ້ນ ບັນດາປ່າທີ່ມີການປົກປັກຮັກສາເປັນຢ່າງດີເຫຼົ່ານີ້ ກໍສະແດງໃຫ້ເຫັນເຖິງຄວາມສາມາດໃນການປັບຕົວຂອງທໍາມະຊາດ. ນອກຈາກນັ້ນ ກໍຍັງມີລະບົບນິເວດປ່າພູຫີນປູນຈະພົບເຫັນຢູ່ຕາມເທິງ ແລະ ເນີນພູຫີນປູນ ເຊິ່ງເປັນຖິ່ນທີ່ຢູ່ອາໄສທໍາມະຊາດທີ່ແຫ້ງແລ້ງຫຼາຍ ໂດຍມີພືດຫຼາກຫຼາຍຊະນິດປັບຕົວໃຫ້ເຂົ້າກັບສະພາບທີ່ຮ້ອນແຮງນີ້ ເຊິ່ງປະກອບມີຊະນິດພັນທີ່ມີເອກະລັກສະເພາະທີ່ຜ່ານວິວັດທະນາການຈະເລີນເຕີບໃຫຍ່ໄດ້ໃນສະພາບອາກາດ ແລະ ສິ່ງແວດລ້ອມທີ່ທ້າທ້າຍ. ປ່າເຫຼົ່ານີ້ ກໍຍັງເປັນທີ່ຢູ່ອາໄສຊະນິດພັນໄມ້ທີ່ເກັບນໍ້າ ແລະ ທົນທານຕໍ່ກັບຄວາມແຫ້ງແລ້ງ. ການສະສົມຂອງເສດໄມ້ ແລະ ໃບໄມ້ໃນຮ່ອມພູນ້ອຍ, ຖໍ້າ ແລະ ຮ່ອມພູຫີນປູນເຮັດໃຫ້ເກີດມີສະພາບພື້ນຜິວສະເພາະທີ່ຈໍາເປັນສໍາລັບການຈະເລີນເຕີບໃຫ່ຍຂອງຊະນິດພັນໄມ້ ແລະ ພືດລົ້ມລຸກທີ່ມີລັກສະນະສະເພາະຂອງເຂດນີ້ເປັນຈໍານວນຫຼວງຫຼາຍອຸທິຍານແຫ່ງຊາດຫີນໜາມໜໍ່ປະກອບມີປ່າໄມ້ທີ່ສໍາຄັນ 3 ປະເພດຄື:
ອຸທິຍານແຫ່ງຊາດ ຫີນໜາມໜໍ່ ເປັນແຫຼ່ງຊັບສົມບັດທາງດ້ານພືດສາດແຫ່ງໜຶ່ງຂອງໂລກ ມັນເປັນແຫຼ່ງຖິ່ນທີ່ຢູ່ອາໄສຂອງພືດພັນນາໆຊະນິດທີ່ໜ້າສົນໃຈ. ໃນປັດຈຸບັນ ມີການບັນທຶກພັນພືດທີ່ມີທໍ່ລໍາລຽງຫຼາຍກວ່າ 1,520 ຊະນິດທີ່ເປັນຕົວແທນຂອງພືດ 175 ວົງສະກຸນ ແລະ 755 ສະກຸນ ແຕ່ວ່າການສໍາຫຼວດພືດໃນພື້ນທີ່ຂອງອຸທິຍານແມ່ນໄດ້ດໍາເນີນພຽງແຕ່ຢູ່ບາງເຂດເທົ່ານັ້ນ ສະນັ້ນ ຈຶ່ງເຊື່ອວ່າຊະນິດພັນພືດທີ່ມີທໍ່ລໍາລຽງຕົວຈິງນັ້ນອາດຈະມີຫຼາຍກວ່າປະມານສອງເທົ່າ ເຊິ່ງສະແດງໃຫ້ເຫັນເຖິງຄວາມຫຼາກຫຼາຍທາງດ້ານຊີະວະນາໆພັນອັນກວ້າງໃຫຍ່ທີ່ຍັງບໍ່ໄດ້ມີການສໍາຫຼວດຂອງອຸທິຍານແຫ່ງນີ້. ສິ່ງທີ່ມີຊີວິດຈໍາພວກພືດໃນພື້ນທີ່ຂອງອຸທິຍານ ມີຄວາມສໍາຄັນສະເພາະ ເນື່ອງຈາກວ່າ ມີການພົບເຫັນ ຊະນິດພັນທີ່ມີເອກະລັກສະເພາະຖິ່ນໃນພື້ນທີ່ອຸທິຍານໃນລະດັບສູງ ເຊິ່ງຫຼາຍເຂດພື້ນທີ່ພາຍໃນອຸທິຍານ ເປັນຖິ່ນທີ່ຢູ່ອາໄສຂອງພືດສະເພາະຖິ່ນເທົ່ານັ້ນບໍ່ສາມາດພົບເຫັນໃນເຂດພື້ນທີ່ອື່ນໆຂອງໂລກ ແລະ ພືດປະຈໍາຖິ່ນທີ່ມີໂຄງສ້າງສະເພາະເຫຼົ່ານີ້ ແມ່ນພືດທີ່ມີວິວັດທະນາການແຍກອອກຈາກກັນພາຍໃນເຂດພື້ນທີ່ສະເພາະ ເຮັດໃຫ້ມີການປັບຕົວ ແລະ ລັກສະນະທີ່ເປັນເອກະລັກສະເພາະ. ສະນັ້ນ ພືດໃນອຸທິຍານແຫ່ງຊາດ ຫີນໜາມໜໍ່ສ່ວນຫຼາຍເປັນຊະນິດພັນທີ່ມີອາຍຸເກົ່າແກ່ ໝາຍຄວາມວ່າພວກມັນອາໄສຢູ່ພື້ນທີ່ມາແຕ່ສະໄໝດຶກດໍາບັນ ແລະ ຕົ້ນກໍາເນີດທໍາອິດຂອງພວກມັນມີຄວາມເຊື່ອມໂຍງກັນກັບການແຍກຕົວຂອງໂຄງສ້າງເທິງພູເຂົາຫີນປູນໃນຍຸກກ່ອນທີ່ເປັນຕົວແທນຂອງລະບົບນິເວດເກາະດັ່ງເດີມໃນເຂດພື້ນທີ່ທົ່ງພຽງອັນກ້ວາງໃຫຍ່ຂອງອິນດູຈີນຕາເວັນອອກ ເຊິ່ງພືດບູຮານເຫຼົ່ານີ້ມີຊີວິດຢູ່ມາຫຼາຍສະຕະວັດແລ້ວ ແລະ ຊ່ວຍໃຫ້ທໍາຄວາມເຂົ້າໃຈຢ່າງເລິກເຊິ່ງກ່ຽວກັບວິວັດທະນາການຂອງຊີວິດພືດໃນຂົງເຂດນີ້. ຄວາມຫຼາກຫຼາຍຂອງວົງສະກຸນດອກເຜິ້ງທີ່ມີຢູ່ໃນທົ່ວພື້ນທີ່ຂອງອຸທິຍານ ກໍເປັນຕົວແທນທີ່ດີໃຫ້ກັບພື້ນທີ່ ໂດຍບາງຊະນິດມີເອກະລັກສະເພາະຂອງອຸທິຍານເທົ່ານັ້ນເຊັ່ນວ່າ ດອກເຜິ້ງປ່າຫີນໜາມໜໍ່ ທີ່ເປັນຊະນິດພັນໃໝ່ໃນທິດເໜືອຂອງອຸທິຍານ ເຊິ່ງດອກເຜິ້ງປ່າເຫຼົ່ານີ້ບໍ່ພຽງແຕ່ຊ່ວຍເພີ່ມຄວາມສວຍສົດງົດງາມ ແລະ ກິ່ນຫອມທໍາມະຊາດໃຫ້ກັບອຸທິຍານ ແຕ່ພວກມັນຍັງມີຄວາມສໍາຄັນທາງດ້ານວິທະຍາສາດອີກດ້ວຍ ໂດຍສະເພາະແມ່ນ ຮູບຮ່າງລັກສະນະທີ່ເປັນເອກະລັກໂດດເດັ່ນ ແລະ ບົດບາດຂອງພວກມັນຕໍ່ກັບລະບົບນິເວດຂອງອຸທິຍານ. ນອກຈາກດອກເຜີ້ງປ່າແລ້ວ ອຸທິຍານແຫ່ງນີ້ ກໍຍັງເປັນຖິ່ນທີ່ຢູ່ອາໄສອັນກວ້າງໃຫຍ່ຂອງປ່າໄມ້ປ່ອງທີ່ປະຊາຊົນໃນທ້ອງຖິ່ນນໍາໃຊ້ກັນຢ່າງແຜ່ຫຼາຍໃນການກໍ່ສ້າງ, ການຈັກສານ ແລະ ອາຫານ. ອີກຢ່າງ ພື້ນທີ່ຂອງປ່າໄມ້ປ່ອງເຫຼົ່ານີ້ ກໍເປັນບ່ອນຢູ່ອາໄສທີ່ສໍາຄັນສໍາລັບສັດປ່າຈໍານວນຫຼາຍ ລວມທັງໜູປ່າ ແລະ ລີງລົມ ເນື່ອງຈາກມີພືດພັນອາໄສຢູ່ຢ່າງໜ້າແໜ້ນ ແລະ ຍອດເຮືອນຂອງຕົ້ນໄມ້ຕືບໜາ ພວກມັນຈຶ່ງມີບົດບາດສໍາຄັນໃນລະບົບນິເວດຂອງອຸທິຍານ. ພາຍໃນອຸທິຍານແຫ່ງນີ້ ຍັງມີພືດຈໍາພວກຜັກກູດ ຫຼາກຫຼາຍຊະນິດ ເຊິ່ງເປັນພືດເກົ່າແກ່ທີ່ເປັນທີ່ຮູ້ຈັກກັນຊື່ຂອງພືດທີ່ມີໃບສະລັບຊັບຊ້ອນ ຜັກກູດຫຼາຍຊະນິດໃນພື້ນທີ່ຂອງອຸທິຍານເປັນຊະນິດພັນເອື້ອອີງ ຫຼື ກາຝາກ ເຊິ່ງເປັນພືດທີ່ບໍ່ມີຮາກຢູ່ຕາມໜ້າດິນ (ພືດທີ່ຈະເລີນເຕີບໃຫ່ຍຕາມທໍາມະຊາດໃນສະພາບບໍ່ມີດິນ ຫຼື ພູຫີນປູນ) ແລະ ທີ່ສາມາດພັດທະນາໂຄງສ້າງໃນການກັກເກັບນໍ້າທີ່ແຕກຕ່າງກັນ ເພື່ອປັບຕົວໃຫ້ເຂົ້າກັບສະພາບແວດລ້ອມທີ່ປ່ຽນແປງ ແລະ ພື້ນທີ່ປຽກຊຸ່ມນໍ້າໃນອຸທິຍານ. ໃນໄລຍະຜ່ານມາ ມີການຄົ້ນພົບຊະນິດ ພັນພືດໃໝ່ໆຈໍານວນຫຼາຍ ລວມທັງ ເຄເປີ ຫີນໜາມໜໍ່ (ໄມ້ຢືນຕົ້ນທີ່ມີໃບກົມ ແລະ ມີດອກ), ບີໂກເນຍຫີນໜາມໜໍ່ (ພືດລົ້ມລຸກຫີນໜາມໜໍ່), ບີໂກເນຍຄໍາມ່ວນ (ພືດລົ້ມລຸກຄໍາມ່ວນ), ບີໂນເນຍທາເທຍນາ (ພືດລົ້ມລຸກທາເທຍນາ), ໂຫຢາ ອະຟີລລາ (ພືດບໍ່ມີໃບໃນຫີນໜາມໜໍ່) ແລະ ອະປີດິສຕຼາ ມີດູຊາ (ພືດເຕີບໃຫຍ່ຢູ່ໃນຮົ່ມພາຍໃຕ້ຕົ້ນໄມ້ ແລະ ໄມ້ພຸ່ມຫີນໜາມໜໍ່). ສິ່ງທີ່ມີຊີວິດຈໍາພວກພືດໃນອຸທິຍານ ບໍ່ພຽງແຕ່ມີຄວາມສວຍສົດງົດງາມທາງສາຍຕາເທົ່ານັ້ນ ແຕ່ຍັງມີບົດບາດສໍາຄັນໃນການຮັກສາສຸຂະພາບຂັ້ນພື້ນຖານຢູ່ພື້ນທີ່ເຂດຊົນນະບົດອີກດ້ວຍ. ການສໍາຫຼວດຫຼ້າສຸດທີ່ດໍາເນີນຢູ່ຕາມບັນດາບ້ານຕ່າງໆຂອງກຸ່ມຊົນເຜົ່າໃນອຸທິຍານພົບວ່າມີພືດຈໍານວນ 280 ຊະນິດທີ່ເປັນທີ່ຮູ້ຈັກ ແລະ ນໍາໃຊ້ເປັນຢາພື້ນເມືອງສໍາລັບການຮັກສາປິ່ນປົວພະຍາດຕ່າງໆຂອງປະຊາຊົນໃນທ້ອງຖິ່ນ ແຕ່ວ່າຊາວບ້ານປູກພືດເຫຼົ່ານີ້ພຽງ 18% ເທົ່ານັ້ນ ໂດຍສ່ວນຫຼາຍ ພວກເຂົາເອົາພືດເຫຼົ່ານີ້ມາຈາກພື້ນທີ່ປ່າໃກ້ຄຽງ ຫຼື ປ່າຢູ່ໃກ້ບ້ານ. ເຖິງແມ່ນວ່າ ຊະນິດພັນພືດສ່ວນຫຼາຍທີ່ບັນທຶກໄວ້ໃນອຸທິຍານແຫ່ງຊາດຫີນໜາມໜໍ່ ຍັງບໍ່ທັນໄດ້ຮັບການປະເມີນສະຖານະພາບ (NE) ຕາມການຈັດປະເພດບັນຊີແດງຂອງອົງການສາກົນ ເພື່ອການອະນຸລັກທໍາມະຊາດ (IUCN Red List) ແຕ່ວ່າໃນນັ້ນມີ 34 ຊະນິດເປັນພືດທີ່ໃກ້ສູນພັນຂອງໂລກ ໂດຍປະກອບມີ ຊະນິດພັນພືດທີ່ມີຄວາມສ່ຽງຕໍ່ການສູນພັນໃນອະນາຄົດ (NT) 7 ຊະນິດ, ສ່ຽງຕໍ່ການສູນພັນ (VU) 16 ຊະນິດ, ໃກ້ສູນພັນ (EN) 8 ຊະນິດ ແລະ ໃກ້ສູນພັນຂັ້ນວິກິດ (CR) 3 ຊະນິດ ເຊິ່ງສາມຊະນິດທີ່ໃກ້ສູນພັນຂັ້ນວິກິດນັ້ນມີ ໄມ້ແຄນສີ, ໄມ້ໝູນ ແລະ ໄມ້ເກດສະໜາ ເປັນໄມ້ມີນໍ້າຢາງສີດໍາທີ່ມີກິ່ນຫອມ ເຊິ່ງໃຊ້ເຮັດທູບບູຊາ ແລະ ນໍ້າຫອມ. ສິ່ງເຫຼົ່ານີ້ສະແດງໃຫ້ເຫັນເຖິງຄວາມສໍາຄັນຂອງວຽກງານການອະນຸລັກໃນອຸທິຍານ ເພື່ອປົກປັກຮັກສາຄວາມຫຼາກຫຼາຍຂອງພືດທີ່ມີເອກະລັກສະເພາະອັນໂດດເດັ່ນໃຫ້ຂະຫຍາຍຕົວຢູ່ໃນເຂດພື້ນທີ່ຫ່າງໄກທີ່ມະຫັດສະຈັນຂອງໂລກ.
